İş kazaları, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde önemli sonuçlar doğuran ciddi olgulardan biridir. Türkiye’de iş kazaları, yalnızca bir sağlık sorunu değil; aynı zamanda iş güvenliği, işçi sağlığı, sosyal güvenlik ve iş hukuku bakımından çok boyutlu bir konudur. Bu nedenle iş kazasının tanımı, kapsamı, hukuki sonuçları ve ilgili tarafların yükümlülükleri birden fazla yasa ile düzenlenmiştir. Bu makalede, iş kazasının hangi kanunlara göre incelendiği, tanımı, bildirim yükümlülüğü, hak ve sorumluluklar ayrıntılı biçimde açıklanmaktadır.
İş Kazası Nedir?
İş kazası, bir sigortalının çalıştığı süre içerisinde veya iş ile ilgili görevini yerine getirirken uğradığı, ani, harici bir olay sonucunda ruhsal ya da bedensel olarak zarar görmesi durumudur. İş kazaları çoğu zaman fiziksel yaralanmalarla ilişkilendirilse de, ruhsal zararlar da iş kazası kapsamında değerlendirilebilir.
İş Kazası Hangi Hallerde Meydana Gelmiş Sayılır?
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesine göre aşağıdaki haller iş kazası sayılır:
- Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada meydana gelen kazalar,
- İşverenin yürüttüğü iş nedeniyle gerçekleşen kazalar,
- Sigortalının görevli olarak işyeri dışında bir yere gönderilmesi sırasında uğradığı zararlar,
- Kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan sürede karşılaştığı zarar verici olaylar,
- İşverenin sağladığı taşıtla işe gidiş-geliş sırasında gerçekleşen kazalar,
- Kendi nam ve hesabına çalışanların işlerini yürütürken karşılaştığı olaylar.
Bu durumlar dışında kalan kazalar, ancak iş ile illiyet bağı kurulabiliyorsa iş kazası sayılabilir.
İş Kazası Hangi Kanunlarla Düzenlenmiştir?
1. 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
İş kazasının sosyal güvenlik boyutu bu Kanun kapsamında düzenlenmiştir. 13, 14, 16 ve 21. maddelerde, iş kazası tanımı, bildirim yükümlülüğü, sağlanan yardımlar ve Kurum tarafından yapılacak işlemler ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
2. 4857 Sayılı İş Kanunu
İşveren-işçi ilişkisini düzenleyen İş Kanunu, iş kazasının iş hukuku yönünden değerlendirilmesini sağlar. Bu kapsamda işçinin iş güvencesi, kıdem tazminatı, iş sözleşmesinin feshi, yeniden işe iade ve iş kazasına dayalı tazminat talepleri bu kanun çerçevesinde ele alınır.
3. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu
Bu kanun, önleyici hukuk anlayışı ile hazırlanmıştır. İş kazalarının meydana gelmesini engellemek için işverenin alması gereken tüm tedbirler bu düzenleme ile belirlenmiştir. Risk analizi, sağlık gözetimi, çalışan eğitimi ve koruyucu donanımlar gibi konular 6331 sayılı Kanun’un ana başlıklarıdır.
İş Kazası Sayılabilmesi İçin Gerekli Unsurlar
Bir olayın iş kazası olarak kabul edilebilmesi için şu unsurların bulunması gerekir:
- Sigortalılık: Kazaya uğrayan kişi, 4/a (hizmet akdiyle çalışan), 4/b (bağımsız çalışan) ya da 4/c (kamu görevlisi) statüsünde sigortalı olmalıdır.
- Olay: Ani ve dıştan gelen bir olayın yaşanmış olması gereklidir.
- Zarar: Olay sonucunda fiziksel ya da ruhsal bir zararın ortaya çıkması gerekir.
- Nedensellik (illiyet) bağı: Olay ile zarar arasında doğrudan bağlantı bulunmalıdır.
İş Kazası Bildirimi Nasıl Yapılır?
Hizmet Akdiyle Çalışanlar (4/a)
İşverenin;
- Kolluk kuvvetlerine derhal,
- Sosyal Güvenlik Kurumu’na ise üç iş günü içinde bildirim yapması zorunludur.
Bildirim; e-sigorta sistemi aracılığıyla çevrim içi olarak ya da “İş Kazası ve Meslek Hastalığı Bildirim Formu” ile yazılı olarak yapılabilir.
Bağımsız Çalışanlar (4/b)
Kendi adına ve hesabına çalışanlar iş kazasını;
- En geç bir ay içinde,
- Sağlık engeli ortadan kalktıktan sonra üç iş günü içinde bildirmekle yükümlüdür.
Tarım ve Orman İşlerinde Süreksiz Çalışanlar
Bu kişiler iş kazasını kendileri ya da işverenleri aracılığıyla bildirmek zorundadır. Bildirim şekli diğer sigortalılarla aynıdır.
İş Kazası Halinde Sağlanan Haklar
Geçici İş Göremezlik Ödeneği
- Yatarak tedavi durumunda: Günlük kazancın %50’si,
- Ayakta tedavi durumunda: Günlük kazancın %66’sı oranında ödeme yapılır.
İstirahat süresi boyunca ödenir ve SGK tarafından karşılanır.
Sürekli İş Göremezlik Geliri
Meslekte kazanma gücü en az %10 oranında azalmış olan sigortalıya sürekli gelir bağlanır. Bu oran Kurum sağlık kurulunun verdiği karara dayanır.
Ölüm Geliri
İş kazası sonucu yaşamını yitiren sigortalının eşine, çocuklarına, anne ve babasına düzenli gelir bağlanır.
Cenaze Yardımı
Vefat eden sigortalının yakınlarına cenaze ödeneği sağlanır. Miktarı her yıl yeniden belirlenir.
Evlenme Ödeneği
Ölen sigortalının hak sahibi kız çocuğuna evlenme halinde çeyiz yardımı yapılır. Bu ödeme ölüm gelirinin iki yıllık tutarı kadardır.
İşverenin Yükümlülükleri ve Sorumluluğu
İşverenin yükümlülükleri üç ana başlık altında toplanabilir:
- Koruyucu önlemleri almak (6331 sayılı Kanun),
- Kazanın ardından derhal kolluk ve SGK’ya bildirim yapmak,
- Sigortalıya ait kazanç kaybının karşılanmasını sağlamak.
Bildirim yapılmazsa;
- SGK tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverenden rücu yoluyla tahsil edilir,
- Ayrıca işverene idari para cezası uygulanır.
İş Kazası Sonrası Hukuki Süreç ve Tazminat Davaları
İş kazası geçiren işçi veya yakınları;
- Cumhuriyet Başsavcılığı’na suç duyurusunda bulunabilir,
- SGK’dan gelir, ödenek ve yardım talebinde bulunabilir,
- İş Mahkemesi’nde maddi ve manevi tazminat davası açabilir.
Bu davalarda kusur oranı, işçinin mesleki yeterliliği, olayın işveren tarafından önlenebilirliği gibi birçok unsur dikkate alınır.
Sonuç
İş kazaları, sigortalının hem fiziksel hem de ruhsal olarak zarar gördüğü ciddi olaylardır. Türkiye’de iş kazası konusu, başta 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu olmak üzere, 4857 sayılı İş Kanunu ve 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile düzenlenmiştir. Bu kapsamda işverenin yükümlülükleri, sigortalının hakları ve bildirim süreçleri ayrıntılı olarak belirlenmiştir. İş kazası geçiren kişilerin haklarını korumak için yasal sürelere dikkat etmeleri ve SGK ile adli mercilere başvurularını zamanında yapmaları büyük önem taşır.