İdare hukukunda önemli bir yere sahip olan tam yargı davası, idarenin hukuka aykırı işlem, eylem veya ihmali sonucunda zarara uğrayan kişilerin bu zararlarının tazmini amacıyla başvurdukları bir dava yoludur. Ancak bu tür davaların açılabilmesi, yalnızca maddi dayanakla değil, aynı zamanda belirli süre kurallarına riayet edilmesine de bağlıdır.
Bu yazıda, tam yargı davası açma süresine ilişkin güncel düzenlemeler, sürelerin ne zaman başladığı, hangi hukuki yollarla süre durdurulabileceği ve dava sürecinde dikkat edilmesi gereken usul kuralları ayrıntılı şekilde incelenecektir.
Tam Yargı Davası Nedir?
Tam yargı davası, idarenin işlem, eylem ya da ihmali sonucu zarar gören kişilerin, bu zararın maddi ve/veya manevi olarak tazmini amacıyla açtığı idari dava türüdür. Bu dava ile kişi, uğradığı zararın idare tarafından karşılanmasını talep eder.
İdare hukuku ilkelerine göre, devlet ve kamu tüzel kişileri, hizmet kusuru veya kusursuz sorumluluk esasları çerçevesinde doğrudan veya dolaylı olarak doğan zararlardan sorumlu tutulabilir.
Tam Yargı Davası Açma Süresi Ne Zaman Başlar?
Tam yargı davasında sürenin başlangıcı, zararın hangi kaynaktan doğduğuna bağlıdır. Dava, ya bir idari işleme ya da bir idari eyleme karşı açılabilir ve süreler buna göre belirlenir.
- İdari işlemden doğan zararlar için: İşlemin tebliğinden itibaren 60 gün (vergi davalarında 30 gün)
- İdari eylemden doğan zararlar için: Eylemin öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde başvuru + 60 gün içinde dava
- Her hâlükârda eylem tarihinden itibaren maksimum 5 yıl içinde başvuru zorunludur.
Bu süreler hak düşürücü niteliktedir. Yani süre geçtikten sonra açılan davalar incelenmeden reddedilir.
İdari İşleme Karşı Tam Yargı Davası Açma Süresi
Bir kişinin hukuka aykırı olduğunu düşündüğü bir idari işlem nedeniyle zarar görmesi durumunda, işlemin tebliğ edildiği günü takip eden günden itibaren süre işlemeye başlar.
- İdare ve Danıştay için 60 gün
- Vergi mahkemelerinde 30 gün
süre zarfında doğrudan tam yargı davası açılabilir. İşleme karşı iptal davası açılmış ve iptal kararı verilmişse, bu kararın tebliğinden sonra ayrıca 60 gün içinde tam yargı davası açılması mümkündür.
İdari Eyleme Karşı Tam Yargı Davası Açma Süresi
İdari eylemler, idarenin doğrudan işlem yapmadan gerçekleştirdiği fiili uygulamalardır. Örneğin yol çalışmasındaki ihmal, kamu hastanesindeki sterilizasyon eksikliği gibi eylemler bu kapsamdadır.
Bu tür durumlarda, zarar gören kişi doğrudan dava açamaz. Öncelikle idareye başvurmak zorundadır. Başvuru süreci şu şekildedir:
- Zararın öğrenildiği tarihten itibaren 1 yıl içinde idareye başvuru yapılır.
- İdare 30 gün içinde cevap vermezse ret sayılır.
- Ret cevabından itibaren 60 gün içinde tam yargı davası açılır.
Zararın öğrenilmesi bazen olay anında, bazen de yıllar sonra olur. Bu durumda süre, zararın ve sorumluluğun öğrenildiği tarih esas alınır.
İYUK m.11 Kapsamında Başvuru Hakkı ve Süreye Etkisi
İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 11. maddesi uyarınca, dava açmadan önce işlemin kaldırılması, düzeltilmesi veya değiştirilmesi için üst makama veya işlemi yapan makama başvurulabilir. Bu başvuru:
- Dava açma süresini durdurur.
- 30 gün içinde cevap verilmezse, ret varsayılır ve kalan süre işlemeye devam eder.
Bu hak, dava açmadan önce barışçıl çözüm yollarını tüketmek isteyen kişiler için önemli bir fırsat yaratır.
Zarar Geç Öğrenilmişse Süre Nasıl Hesaplanır?
Zararın ve bu zarardan sorumlu idarenin sonradan tespit edildiği hallerde süre, zarar ile idari davranış arasındaki bağın kesinleştiği tarihten başlatılır.
Örneğin bir kamu hastanesinde yanlış ilaç uygulanması sonucu gelişen kalıcı hasar, olaydan uzun süre sonra tıbbi raporla tespit edilmişse:
- Süre, bu raporun düzenlendiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
Danıştay içtihatlarında da bu yaklaşım esas alınmaktadır.
İptal Davası Açıldıktan Sonra Tam Yargı Davası Açma Süresi
Kişi, hakkını ihlal eden bir idari işlem için önce iptal davası açmış olabilir. Bu durumda:
- İptal kararının kesinleştiği tarihten itibaren 60 gün içinde tam yargı davası açılabilir.
Bu durum, özellikle kamu görevlilerinin atama, yer değişikliği, disiplin işlemleri gibi kararlar nedeniyle uğradığı zararlar açısından önem taşır.
Danıştay Kararlarıyla Belirlenen Yargı Uygulamaları
Danıştay, tam yargı davasında süre hesaplamasında aşağıdaki kriterleri dikkate alır:
- Zarar ve idarenin eylemi arasındaki nedensellik bağının kesinleşmesi
- İdarenin hizmet kusurunun tespiti için bilirkişi raporu gibi belgelerle zararın ortaya konması
- Zararın idareyle bağlantısı sonradan öğrenildiyse bu tarih başlangıç sayılır
- Süresi içinde idareye yapılan başvurular dava açma süresini etkiler
Bu içtihatlar, süre hesabının sadece takvim üzerinden değil, olayın niteliği doğrultusunda yapılması gerektiğini gösterir.
Tam Yargı Davasında Sürelerin Kaçırılması Ne Sonuç Doğurur?
Süresi içinde açılmayan tam yargı davaları:
- Usulden reddedilir.
- Esas incelenmeden, yalnızca süre gerekçesiyle sonuçlandırılır.
- İlgili kişi, dava hakkını sonsuza dek kaybeder.
- Aynı konuya ilişkin yeniden dava açılamaz.
Bu nedenle idare aleyhine hak aramak isteyen bireylerin mutlaka hukuki danışmanlık alarak süre takibi yapmaları önerilir.
Sonuç ve Hukuki Tavsiyeler
Tam yargı davası, idarenin sebep olduğu zararların giderilmesi için en etkili yollardan biridir. Ancak bu dava yolu, belirli sürelere ve başvuru kurallarına tabidir. Aksi hâlde, haklı olunsa dahi davanın kazanılması mümkün olmayabilir.
- İşlemler için 60 gün,
- Eylemler için 1 yıl içinde başvuru + 60 gün içinde dava,
- Zararın geç öğrenildiği durumlarda öğrenme tarihinden itibaren süre,
- İptal davaları sonrası 60 günlük ek süre
dikkate alınmalıdır. Her olayın kendine özgü yönleri bulunduğundan, dava açmadan önce idare hukuku alanında deneyimli bir avukatla görüşmek son derece önemlidir.